نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل) یکی از دغدغههای همیشگی کلیه مودیان صاحبان مشاغل است. محاسبه مالیات بر اساس درآمد حاصل از فعالیت اقتصادی مودی در سال عملکرد و با اعمال ضرایبی انجام میشود. در این مطلب آموزش مالیات همراه ما بمانید تا شما را با نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی در سال 1402 (عملکرد 1401) آشنا نماییم.
عوامل موثر در محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل)
محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و صاحبان مشاغل پس از کسر هزینهها، معافیتها و سایر اقلام قابل کسر از درآمد مشمول مالیات، انجام میشود. بر این اساس نحوه محاسبه مالیات بر درآمد صاحبان مشاغل را تابع عوامل زیر است:
- میزان درآمدها و هزینههای مودی در سال عملکرد
- تسهیلات دریافتی و معافیتهای قانونی صاحبان مشاغل
- ضریب مالیاتی متناسب با اینتاکد
میزان درآمد مودیان مالیاتی در سال عملکرد
اصلیترین عامل محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، میزان درآمد و هزینههای آنها در سال عملکرد است. در حقیقت میزان درآمد خالص مودیان (پس از کسر هزینههای قابل قبول) تعیین کننده نرخ پلکانی ماده 131 ق.م.م در محاسبه مالیات قابل پرداخت مودی است.
همچنین باید بدانید میزان درآمد مودی در تعیین موارد مختلفی نظیر اقلام زیر موثر است:
- گروه بندی شغلی مودیان مالیاتی
- تعیین نحوه ارسال اطلاعات مالی به سازمان مالیاتی
! نکته
مودیان مالیاتی برای گزارش اطلاعات درآمد و هزینهای خود بر اساس حجم فعالیت (میزان درآمد) خود در سال عملکرد، موظف به ارسال اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی و یا تکمیل و ارسال فرم تبصره ماده 100 هستند.
معافیت های مالیاتی صاحبان مشاغل
سازمان امور مالیاتی به منظور حمایت از اشخاص حقیقی و صاحبان مشاغل، تسهیلات و معافیتهایی را برای آنها به صورت سالیانه در نظر گرفته است. این معافیتها که بر اساس عمل به تکالیف مالیاتی و حجم فعالیت مودی به او تعلق میگیرند، عبارتند از:
- معافیت ماده 101 ق.م.م (برای همه اشخاص حقیقی و صاحبان مشاغل)
- معافیت تبصره ماده 100 ق.م.م (برای برخی از مودیان)
معافیت ماده 101 قانون مالیات های مستقیم
بر اساس بودجهبندی سالیانه کل کشور، سقف معافیت مالیاتی صاحبان مشاغل موضوع ماده 101 ق.م.م برای عملکرد سال 1401، برابر با 396,000,000 ریال است. به این ترتیب مبلغ مربوط به معافیت ماده 101 ق.م.م، مشروط بر انجام تکالیف در مهلت مقرر، از درآمد مشمول مالیات مودی کسر میشود.
نحوه اعمال معافیت ماده 101 در محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی به این صورت است که این معافیت از درآمد مشمول مالیات مودی کسر شده و سپس مبلغ باقیمانده در محاسبات اعمال میشود.
خوب است بدانید:
در مشاغل مشارکتی (اعم از مشارکت قهری یا اختیاری)، شرکا میتوانند حداکثر از دو معافیت استفاده کنند؛ حتی اگر تعدادشان بیشتر از 2 نفر باشد. سپس مبلغ معافیت به طور مساوی بین کلیه شرکا تقسیم میشود و باقیمانده سهم هر شریک جداگانه مشمول مالیات خواهد بود. اما شرکایی که با هم رابطه زوجیت دارند از لحاظ استفاده از معافیت در حکم یک شریک تلقی و معافیت مقرر به زوج اعطا میگردد. (تبصره 1 ماده 101 ق.م.م)
! نکته:
میزان معافیت مالیات حقوق (موضوع ماده 84) با سقف معافیت مالیاتی صاحبان مشاغل (موضوع ماده 101) متفاوت است. برای عملکرد سال 1401، میزان معافیت مالیات حقوق برابر با 672,000,000 ريال است؛ در صورتی که سقف معافیت مالیاتی صاحبان مشاغل برابر با 396,000,000 ريال است.
به عبارت دیگر، اگر مبلغ درآمد خالص مودی (کل درآمد پس از کسر هزینههای قابل قبول) حداکثر برابر با 396,000,000 ريال باشد، مودی از پرداخت مالیات بر درآمد معاف خواهد بود.
معافیت تبصره ماده 100 ق.م.م
مطابق تبصره ماده 100 ق.م.م و قانون بودجه سال 1402 کل کشور، اگر میزان درآمد (فروش و خدمات) سالانه اشخاص حقیقی حداکثر صد برابر موضوع ماده 84 ق.م.م باشد، مالیات مودیان مذکور به صورت مقطوع تعیین و وصول میشود. سقف استفاده از تسهیلات تبصره ماده 100 برای عملکرد سال 1401 برابر با 672,000,000,000 ريال است. بنابراین مودیانی که درآمد آنان حداکثر برابر با 100 برابر مبلغ فوق (67,200,000,000 ريال) باشد، میتوانند از مالیات مقطوع استفاده کنند؛ همچنین از انجام بخشی از تکالیف قانونی از قبیل نگهداری اسناد و مدارک موضوع این قانون و ارائه اظهارنامه مالیاتی معاف میشوند.
! نکته
دقت کنید تنها مودیانی که درآمد آنها حداکثر برابر با این مبلغ باشد، مشمول استفاده از این معافیت مالیاتی تبصره 100 هستند و سایر مودیان موظف به ارائه اظهارنامه مالیاتی هستند.
ضریب مالیاتی متناسب با اینتاکد
یکی از مهمترین عوامل در محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، ضریب اینتاکد مالیاتی برای آنان است. اینتا کد مالیاتی نشان دهنده میزان سود مورد انتظار برای یک فعالیت شغلی است.
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد مشاغل سال 1401، بر اساس اینتاکد مربوط به فعالیت اقتصادی آنها به این صورت است که پس از مشخص شدن سود ابرازی مودی، سازمان مالیاتی برای تعیین سود مشمول مالیات او، از ضریب مربوط به اینتاکد فعالیت اقتصادی مربوطه استفاده میکند. به این ترتیب مالیات مودی بر اساس سود ابرازی، اینتاکد فعالیت اقتصادی و نرخ ماده 131 ق.م.م محاسبه میشود.
لازم است بدانید سازمان مالیاتی، ضرایب مربوط به نحوه عملکرد فعالیتهای اقتصادی را بر اساس اینتاکد مالیاتی تعیین و با عنوان نسبت سود فعالیت برای عملکرد هر سال اعلام مینماید.
مبنای محاسبه مالیات اشخاص حقیقی (صاحبان مشاغل)
بر اساس ماده 131 ق.م.م، میزان مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی صاحبان مشاغل برابر با درصدی از کل درآمد حاصل از فروش کالا و یا خدمات، پس از کسر هزینههای قابل قبول سازمان مالیاتی (ماده 148 ق.م.م) است. به بیان دیگر مبنای محاسبه مالیات اشخاص حقیقی، درآمد خالص آنها پس از کسر هزینهها و معافیتها است.
فرمول محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی صاحبان مشاغل
فرمول محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی صاحبان مشاغل به شرح زیر است:
درآمد خالص مودی | کل درآمد حاصل از فروش – هزینههای قابل قبول مالیاتی (معافیتها و هزینهها) |
سود مشمول مالیات (اعمال ضریب اینتاکد مالیاتی) | درآمد خالص مودی * ضریب اینتاکد مالیاتی |
محاسبه مالیات بر اساس ماده 131 | اعمال نرخ پلکانی ماده 131 بر اساس حجم فعالیت |
جدول نرخ مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی در سال 1402 (عملکرد 1401)
مالیات اشخاص حقیقی صاحبان مشاغل بر اساس نرخهای ماده 131 قانون مالیات مستقیم تعیین میشود. به این ترتیب و با اعمال سقف معافیت ماده 101 ق.م.م برای عملکرد سال 1401، نرخ پرداخت مالیات برای عملکرد سال 1401 به صورت زیر خواهد بود:


جدول درصد مالیات مشاغل
پاداش افزایش درآمد صاحبان مشاغل
یکی از مواردی که در کنار سایر معافیتها و هزینهها، منجر به کاهش مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی میشود، پاداش افزایش درآمد صاحبان مشاغل است. بر اساس تبصره 1 ماده 131 ق.م.م، به ازای هر 10% افزایش درآمد ابرازی نسبت به درآمد سال گذشته، از یک واحد درصد تا 5 واحد درصد از نرخهای جدول فوق کاسته میشود. شرط برخورداری از این پاداش عبارت است از:
- تسویه بدهی مالیاتی سال گذشته
- تسلیم اظهارنامه در مهلت اعلام شده از سوی سازمان مالیاتی
نحوه استعلام بدهی مالیاتی اشخاص حقیقی
استعلام بدهی مالیاتی اشخاص حقیقی از طریق مایتکس (درگاه ملی خدمات مالیاتی) انجام میشود. مراحل کار به این صورت است:
- ثبت نام در سامانه ملی مالیاتی به آدرس https://my.tax.gov.ir
- دریافت نام کاربری و رمز عبور
- انتخاب دکمه “استعلام بدهی مالیاتی”
اینک با دسترسی به پرونده مالیاتی خود میتوانید نسبت به استعلام بدهی مالیاتی خود اقدام نمایید.
مثال محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی
فرض کنید سود مشمول مالیات یک شخص حقیقی بر اساس اینتاکد مربوط به فعالیت اقتصادی او، معادل 5,500,000,000 ریال باشد؛ به این ترتیب، مالیات بر درآمد این شخص در سال 1402 برای عملکرد سال 1401 بر اساس نرخ ماده 131 ق.م.م عبارت است از:
روش تعیین مالیات شخص حقیقی
مالیات قابل پرداخت طبقه اول ماده 131 ق.م.م (ريال) | 300,000,000 = 15% * 2,000,000,000 |
مالیات قابل پرداخت طبقه دوم ماده 131 ق.م.م (ريال) | 400,000,000 = 20% * 2,000,000,000 |
مالیات قابل پرداخت طبقه سوم ماده 131 ق.م.م (ريال) | 375,000,000 = 25% * 1,500,000,000 |
جمع کل مالیات بر عملکرد سال 1401 (ريال) | 1,075,000,000 = 375,000,000 + 400,000,000 + 300,000,000 |
جریمه عدم تسلیم اظهارنامه اشخاص حقیقی در مهلت مقرر
مطابق ماده 192 ق.م.م، در صورتی که اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی در مهلت مقرر تسلیم نشود، در آن صورت مودیان باید 30% از مالیات قطعی شده را به عنوان جریمه بپردازند؛ این جریمه غیرقابل بخشش است. همچنین بر اساس ماده 190 ق.م.م، عدم پرداخت مالیات متعلق در مهلت مقرر، مشمول جریمهای معادل 2.5% مالیات قابل پرداخت به ازای هر ماه دیرکرد از تاریخ سررسید است.
لازم است بدانید اگر مودی اظهارنامه مالیاتی خود را برای سه سال متوالی تسلیم ننماید، مشمول مجازات از حبس تا محکومیت نقدی خواهد بود. (ماده 192 ق.م.م)
کلام آخر
نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی مستلزم اطلاع از قوانین و تکنیکهای مالیاتی و همچنین ریزهکاریهای دیگری است که آگاهی از آنها برای کلیه صاحبان کسب و کارها ضروری است. به ویژه در سالهای اخیر که سازمان مالیاتی با راهاندازی سامانههای اینترنتی اقدام به الکترونیکی نمودن اجرای تکالیف نموده است.
توصیه ما به کلیه صاحبان مشاغل جهت بهرهمندی حداکثری از تسهیلات و پیشگیری از جرایم مالیاتی، آموزش جامع مالیات کسب و کارها و اطلاع از جدیدترین اخبار و بخشنامههای مالیاتی است.
همچنین آموزش اظهارنامه مالیاتی و فرم تبصره 100 میتواند به کلیه پرسشهای شما در مورد مالیات از ابتدای تشکیل پرونده مالیاتی، تعیین اینتاکد مالیاتی تا ارسال اظهارنامه عملکرد یا فرم تبصره 100 و رفع خطاهای مربوط به اظهارنامه پاسخ دهد.